 |
| Eilhard Ernst Gustav Wiedemann (* 1. Ağustos 1852 - Berlin; † 7. Ocak 1928 - Erlangen) Alman Fizikçi |
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
|
cilt: 43; sayfa: 160
[WIEDEMANN, Eilhard - Hilal Görgün]
hocalığını sürdürdü. 7 Ocak 1928’de Erlangen’de
öldü. Physikalisch-Medizinischen Sozietät ve Die Deutsche Akademie der
Naturforscher Leopoldina gibi kuruluşların üyesi olan Wiedemann’ın
öğrencileri arasında Joseph Frank, Fritz Hauser, Theodor Mittelberger, Karl
Kohl, Joseph Würschmiedt ve Hugo J. Seemann gibi bilim adamları
bulunmaktadır.
Eilhard Wiedemann’ın çalışmalarının büyük çoğunluğu
fizikle teknoloji tarihi üzerinedir ve bunların 200’den fazlası İslâm tabii
bilimler ve teknoloji tarihiyle ilgilidir. Hemen hemen bütün İslâm dünyasının
sömürge haline getirildiği ve müslümanların Batı merkezci tarih yazarları
mârifetiyle tarihten dışlanmaya çalışıldığı bir dönemde yaşayan Wiedemann,
gerçek bir ilim adamından beklenen ahlâk ve gayretle müslümanların bilim ve
teknoloji çalışmaları üzerinde yoğunlaşmış, araştırmalarının büyük bir
bölümünü onların bu alanlardaki başarılarını ortaya çıkarmaya ayırmıştır.
Wiedemann, bilim ve teknoloji tarihini araştırmanın ön şartlarından birinin
ilgili alanların mevcut halinin bilinmesi olduğunu tesbit ederek bunlardan
habersiz bir araştırmacının sadece dil bilmekle bu alanların tarihini
inceleyemeyeceğini söylemiş, böylece, günümüzde müslüman ve Batılı bilim
adamlarının İslâm bilim ve düşünce tarihini anlama ve ürünlerini ortaya koyma
yönünde sergiledikleri beceriksizliklerin sebeplerinden birini ifade
etmiştir. Müslümanların tabii bilimler sahasındaki başarılarını ele aldığı,
“Die Naturwissenschaften bei den orientalischen Völkern” başlıklı makalesinde
Batı’da yaygın olan, müslümanların Antikçağ’dan intikal eden bilgileri sadece
tercüme ettikleri ve bunlara önemli bir katkıda bulunmadıkları şeklindeki
görüşten şikâyet eder ve bu makalesinde aksi görüşü savunur (Gesammelte
Schriften, II, 853-862; ayrıca bk. I, 85-114; II, 879-882). Wiedemann’ın
çalışmaları, genel bilim tarihinde hâlâ yeterince dikkate alınmayan İslâm
medeniyeti içinde tabii bilimler tarihi açısından yol gösterici ve çığır
açıcı bir niteliğe sahiptir. Kendisi müslüman ilim adamlarının başarılarını
sadece teorik olarak ortaya koymakla kalmamış, İslâm coğrafyasında
kullanılmış, geliştirilmiş veya icat edilmiş alet ve cihazların klasik
eserlerde bulunan tasvir ve çizimlerinden hareketle prototiplerini yapmıştır.
1911’de bunlardan beş tanesi Münih’teki Alman Müzesi tarafından satın
alınmıştır; diğer modellerin âkıbetleri hakkında ise bilgi yoktur. Müzenin
satın aldığı aletlerden biri olan usturlap modelinin aslı Muhammed
İbnü’s-Saffâr’ın Berlin Devlet Kütüphanesi’ndeki usturlabıdır (a.g.e., I, s.
IX). Wiedemann’ın açtığı bu çığır, İslâm bilim ve teknoloji tarihinde
yönlendirici çalışmalar yapan ve bu konuda Wiedemann’ı öncü sayan (Sezgin,
Wissenschaft und Technik im Islam, I, s. IX) Fuat Sezgin tarafından
sürdürülmektedir.
Wiedemann’ın üzerlerinde araştırma yaptığı,
eserlerini Almanca’ya çevirdiği ve tabii bilimler tarihindeki yerlerini
gösterdiği çok sayıdaki İslâm âliminden önde gelenler şunlardır:
İbnü’l-Heysem, İbn Hazm, Bîrûnî, İsmâil b. Rezzâz el-Cezerî, Ebü’l-Berekât
el-Bağdâdî, İbnü’l-Ekfânî, Harakī, Fahreddin İbnü’s-Sââtî, İbnü’ş-Şâtır,
Fârâbî, Kemâleddin el-Fârisî, Kuşyâr b. Lebbân, Benî Mûsâ, Ca‘fer b. Ali
ed-Dımaşkī, Muhammed b. Ahmed el-Hârizmî, Ali b. Ahmed en-Nesevî. Onun İslâm
bilimler tarihiyle ilgili olarak ele aldığı konulardan bazıları da şöylece
sıralanabilir: Müslümanlarda zaman, mekân ve hareket; astronomi, hendese;
müslümanların geliştirdikleri saatler; astronomi aletleri; suyun kullanımı ve
su tesisleri, su kapları; ışık ve ışıkla ilgili teknoloji, optik; coğrafî
konular, dünyanın şekli ve yüzölçümü; madenler, altın, kıymetli taşlar;
mûsiki ve seslerin kullanımı; kimya; bitkiler, şeker ve tarihçesi; tıbbî
konular.
Eserleri. 1. Über die elliptische Polarisation des
Lichtes und ihre Beziehungen zu den Oberflächenfarben der Körper (Leipzig
1872). Doktora tezidir. 2. Physikalisches Praktikum. Mit besonderer
Berücksichtigung der physikalisch-chemischen Methoden (Braunschweig 1890,
1897, Hermann Ebert ile birlikte). Öğrencilere yönelik bir fizik kitabıdır.
3. Über die Naturwissenschaften bei den Arabern (Hamburg 1890). 4. Zur
Alchemie bei den Arabern (Erlangen 1922). 5. Aufsätze zur arabischen
Wissenschaftsgeschichte. Sitzungsberichte der Physikalisch-Medizinischen
Sozietät zu Erlangen (SBPMS Erlg.) dergisinde yayımlanan makalelerinin
(XXIV-LXVI [1902-1928]) Wolfdietrich Fischer tarafından derlenerek
neşredilmiş halidir (I-II, Hildesheim-New York 1970). Wiedemann bu
makalelerinin büyük bir kısmında özellikle Hârizmî’nin Mefâtîĥu’l-Ǿulûm
başlıklı eserinin hiyel, aritmetik, geometri, astronomi, kimya ve müzik
bölümlerini İslâm bilimler tarihi açısından incelemiş ve Almanca’ya tercüme
etmiştir. 6. Gesammelte Schriften zur arabisch-islamischen
Wissenschaftsgeschichte. Wiedemann’ın bir önceki derlemede bulunmayan makalelerinin
Dorothea Girke ve Dieter Bischoff tarafından derlenip Fuat Sezgin tarafından
yayımlanan şeklidir (I-III, Frankfurt am Main 1984).
Makaleler. Wiedemann İslâm bilim tarihi hakkındaki
çalışmalarını genellikle makale halinde yayımlamış ve bunların çoğunda
müslüman âlimlerin tabii bilimlerin çeşitli alanlarında kaleme aldıkları
risâlelerin tercümesini, tahlilini ve içerdikleri tasvirlerin çizimini
vermiştir. Bazı makaleleri şunlardır: “Über die Uhren im Bereich der
islamischen Kultur” (Nova Acta, Abhandlungen der Kaiserlich
Leopoldinisch-Carolinischen Deutschen Akademie der Naturforscher, C/5 [Halle
1915], s. 1-272; Gesammelte Schriften, III, 1211-1482; Fritz Hauser’in
yardımıyla hazırlanan ve Wiedemann’ın en önemli araştırmalarından biri kabul
edilen bu makale İslâm kültür çevresinde kullanılan saatler ve bunların yapım
teknikleriyle ilgilidir; çok sayıda çizimin yer aldığı makalede İsmâil b.
Rezzâz el-Cezerî ve Fahreddin İbnü’s-Sââtî’nin [Rıdvân b. Muhammed
el-Horasânî] saatlerle ilgili eserlerinin tercümeleri de verilmiştir); “Über
Trinkgefässe und Tafel aufsätze nach al-Gazarî und den Benû Mûsâ” (Isl., sy.
8 [1918], s. 140-166, 268-291; Gesammelte Schriften, III, 1517-1579); “Über
Schalen, die beim Aderlass verwendet werden und Waschgefässe nach Gazarî”
(Archiv für Geschichte der Medizin, sy. 11 [1918], s. 22-43; Gesammelte
Schriften, III, 1607-1628); “Über eine Palasttür und Schlösser nach
al-Gazarî” (Isl., sy. 11 [1921], s. 213-251; Gesammelte Schriften, III,
1670-1708); “Über al Biruni und seine Schriften” (Heinrich Suter ile
birlikte, SBPMS Erlg., LII-LIII [1920-1921], s. 55-96; Wiedemann, Aufsätze,
II, 474-515); “Allgemeine Betrachtungen von al-Bîrûnî in einem Werk über die
Astrolobien” (Josef Frank ve Max Horten ile birlikte, SBPMS Erlg., LII-LIII [1920-1921],
s. 97-121
|
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen