Astrolab (Usturlab)

Astrolab nedir? Astrolab ne işe yarar, nasıl kullanılır? Astrolab çeşitleri nelerdir? Astrolab hakkında bilgi.

Astrolab; Yıldızların yüksekliklerini ölçmekte ya da enlem belirlemesinde kullanılan aygıttır. Eski Yunan gökbilimcileri tarafından icat edildi. En basit biçimiyle ortasına hareketli bir gösterge yerleştirilmiş düşey bir disktir. Gösterge yıldıza yöneltilince, yıldızın yüksekliği yay derecesi türünden diskte okunur. Ortaçağda özellikle denizciler, altılık (sekstant) bulunana kadar (18. yüzyıl) astrolab kullandılar.

Prizmalı astrolab: 1905’te Fransız gökbilimcileri A. Claude ve L. Driencourt prizmalı astrolab modelini yaptılar. Başlangıçta, bir teleskop, prizma, cıva çanağı ve bazı ayar parçalarından oluşan basit bir aygıttı. Prizmanın tipine göre, yıldızı ancak belli bir yükseklikte bulunduğu anda gözlemek olasıydı. Prizmalı astrolablarda gözlemci, biri doğrudan, öteki ise cıva çanağında yansıdıktan sonra prizmaya gelen iki ışık ışınından oluşan yıldızın iki görüntüsünü görünüm alanında algılar. Bu iki görüntünün, astrolabın görünüm alanında karşılaşması, ancak yıldız belli bir yükseklikteyken mümkündür. Böylece, bu aygıtlarla gözlem yerinin enlemi ve yersel yıldız zamanı bulanabilir. Prizmalı astrolablar 1955’e kadar daha çok geodezik astronomide kullanıldı.

Danjon astrolabı: Paris Gözlemevi eski müdürlerinden A. Danjon’un prizmalı astrolabı geliştirerek yaptığı otomatik astrolab, 1956’dan bu yana astronomide kullanılmaya başlandı. Astrometride önemli bir aygıt olma özelliğini bugün de sürdürür. A. Danjon, yaptığı yeniliklerle hem aleti çok kararlı bir duruma getirdi, hem de kişisel yanılgıdan bağımsız (impersonal) olmasını sağladı. Danjon astrolablarıyla 25-30 yıldızdan oluşan bir grubun gözlemi sonucunda, + -5 milisaniyelik bir yanılgıyla zaman saptaması yapılabilmektedir. Türkiye’de Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Gözlemevi’nde bulunan bu aygıtla anlık boylam ve enlem saptanması, kutup hareketi, yerin dönmesi gibi çok önemli astronomi konularında araştırmalar yapılabilmektedir.