Hârizmî - Sıfır rakamı

Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, matematik, gökbilim ve coğrafya alanlarında çalışmış Fars bilim adamı.

9. Yüzyıl’da (m.780) Özbekistanın Harezm kentinde dünyaya geldiği için Hârizmî adıyla tanınan ve büyük bir olasılıkla Türk olan Muhammed ibn Musa, Halife Memun'un Bağdat'ta kurduğu Bilgelik Evi'nde bulunmuş ve bu kurumun kütüphanesinde matematik ve astronomi alanlarında araştırmalar yapmıştır. Aritmetik ve cebirle ilgili iki yapıtı, matematik tarihinin gelişimini büyük ölçüde etkilemiştir.

Hârizmî, Harun Reşid’in yönetimi altında, mahallesindeki özel okullardan birinde eğitim gördükten sonra üst düzey bir okula gider. Matematiğe, astronomiye tutkundur ve konuyla ilgili Hindistan’dan gelen tüm eserleri inceler. O aynı zamanda, Yunanlı bilgin Batlamyus’un ünlü astronomi eserinin Arapça çevirisi Macesti’yi okuyan İslam devletinin ilk bilginlerinden birisidir. Harun Reşid’in oğlu Me’mun, sırası gelip halife olunca, Hârizmî ona bir eser takdim eder. Bu tam anlamıyla insanlık tarihinin ilk cebir kıtabıdır. 

Böylece Hârizmî, bir bilim tutkunu olan yeni halifenin katında ününü arttırır. Bu kendisine sunulan cömertçe ihsana teşekkür etmenin güzel bir yoludur… Bir zaman sonra Hârizmî, Hintliler tarafından geliştirilen, devrim niteliğindeki bir hesap sistemini anlattığı yeni bir kitap kaleme alır. Bu bugün dünyanın tüm okullarında öğretilen onluk sistemdir.

Hârizmî, bir Hint kitabının çevirisinde yeni matematik araçlarını keşfeder: Dokuz tane rakamla sayıların yazılması ve iri bir nokta şeklindeki komik bir işaret: Bu sıfırdır! Babilliler, Yunanlılar ve Hintliler çok önceden sıfır, yani ‚hiç‘ fikrine sahiplerdi, fakat bunu hesaplarında çok az kullanırlardı. Hârizmî, bu sembolü anlayacak ve bolca kullanacaktır. Bu matematiksel aracı geliştirmeyi kararlaştıran Hârizmî 0’dan 9’a kadar rakamlar ve hesap üzerine ileride Latinceye tercüme edilecek bir kitap yazar. Avrupa daha sonra tüm matematikçileri sıfırı benimseyeceklerdir.

Hint hesabı hakkındaki ünlü kitabında Hârizmî dört temel işlemi açıklar. (Toplama , çıkarma, çarpma, bölme). Bir ve iki bilinmeyenli denilenlerin kuralını açıkladığı bir diğer eserinde ise Hârizmî , yeni bir bilim olan cebirin doğmasını sağlar ( Arapçada "el-cebr" kelimesini "onarmak, canlandırmak , güçlendirmek" anlamlarına gelir). Fakat hepsi bundan ibaret değil! Bir başka matematik terimi olan "algoritma", Hârizmî'nin adının batılılar tarafından kendi dillerine uyarlanmış biçiminden gelmektedir.