Ibn Sina

Ibn Sina 980 yılında (o dönemde İran'a, bugün Özbekistan'a ait) çok büyük bir şehir olan Buhara’ya yakın küçük bir kentte dünyaya geldi. Küçük bir çocukken bile bir dâhi olduğu mütevazılığa gerek görmeyen otobiyografisinde okunabilir. 10 yaşında Kur'an-ı Kerim'i ezberlemiştir. Sonra, “Babam, hesap öğrenip kendisine öğretmem için beni bir sebze tüccarının yanında çırak olarak çalıştırmaya karar verdi” diyor. Sonrasında geometri, mantık, felsefe... “Ustamın önüme koyduğu her problemi, ondan daha iyi çözmeyi başarıyordum.” İbn Sina16 yaşındayken iyi bir hekim olarak görülüyordu. “Tıp zor bilimlerden biri değildir. Onda üstünlüğümü çok çabuk gösterdim; öyle ki yetenekli hekimler benim yönetimimde öğrenim görüyorlardı; dahası, hasta da tedavi ediyordum.”

Bölgenin hükümdarının verdiği yetkiyle, kütüphanesindeki eserleri incelemek üzere iki yıl boyunca buraya çekilir. Daha sonra İbn Sina, başka bir sarayın davetlisi olarak birçok başka bilginle görüşmeler yapar. 1012 yılına doğru, Sultan Gazneli Mahmud kendisini davet eder. İbn Sina reddeder. Sultanın öfkesinden korunmak için kaçar. Öfkeli sultan peşine polis takar ve İbn Sina'nın, birkaç yıl öncesinde bir ressam tarafından yapılmış “robot resmi”ni de dağıtır. Nafile.

1014 yılından 1020'ye kadar İbn Sina, İran'ın değişik şehirlerinde oturur. Tıbbı sevmektedir, ancak politikayı da... Bölgenin sultanı Şemsüddevle”nin veziri olur. Sultanın ordusu isyan edince İbn Sina tutuklanır. Belki de en ünlü kitabı olan Tıbbı Kanunu'nu (el-Kanun fİ't-ıb) hücrede ikameti sırasında kaleme almaya başlamıştır. Sonra İsfahan'a yerleşir. Ancak çalkantılı hayatı ve siyasi maceralarının da etkisiyle sağlığı bozulur. Hekim İbn Sina,, insan vücudunda hastalığın ilerlemesini saptamak üzere kendi hastalığının seyrini takip etmeye karar verir... 1034 yılından itibaren tüm tedavileri keser ve bir filozof gibi ölüme hazırlanır.

Çok önemli bir kitap

İbn Sina hekim olmanın yanı sıra. filozof, matematikçi ve astronomdur. Tıbbı bir bilim olarak gören bu Müslüman hekim, birçok bilim dalının uzmanlarıyla da temastadır. Yunanlı Hipokrat ve Galen'in teorilerini yeniden keşfederek, döneminde geçerli olan tüm bilgileri Tıbbın Kanunu kitabında bir araya getirmeyi hedefler. Tüm Müslümanlar tarafından kullanılan bu kitap, 300 yıl boyunca Avrupa üniversitelerinin programlarında yer almıştır. Hastaların tedavisinde İbn Sina'nın önerileri izlenmiştir.

Yorulmak bilmeyen bir yazar

Sürekli yollarda olan İbn Sina ancak nadiren kütüphanelerde kalabilir. Şaşılacak derecede iyi olan hafızasını çalıştırır ve özgün eserlerini, sözlüklerin ve el kitaplarının yardımı olmadan dikte eder. Bu şartlar altında günde elli sayfa yazabilen İbn Sina bilimsel veya felsefi iki yüzden fazla metne imza atmıştır.

... izinde

İbn Sina'nın öğrencileri öğretiminden yararlanmak için onunla birlikte seyahat etmek zorundadırlar. Şiir formundaki bilgiyi zihinde tutmanın daha kolay olduğunu bilen İbn Sina önceden diğer hocalar tarafından da izlenen bir yöntemi uygular: Acemi hekimlerin bilmek zorunda oldukları her şeyi şiirle ifade eder. Bu şiirlerinin en ünlüsü binden fazla mısradan oluşmaktadır. Mısraları çözümleyecek yetenekli âlimlerin yardımı olmadan bunları anlamaya çalışmak boşunadır!

Ibn Sina'nın keşifleri

İbn Sina, akciğer hastalıklarına nasıl teşhis konulacağını ve bazı psikolojik hastalıkların nasıl tedavi edileceğini bulmuştur. Aynı zamanda doğumu kolaylaştıran bir aletin icadını yapan ilk kişidir. Ancak asıl tercih ettiği faaliyet düşünmek ve öğretmektir.

Sağlıklı yaşamak

Hekimler, çok geniş bir listeden uygun ilacı geçmeden Önce, hastalarının sorununu olabildiğince belirgin bir biçimde tanımlamaya çalışırlar. Önemli olmayan bir rahatsızlık karşısında hekim, hamam banyolarını veya egzersiz yapmayı tavsiye eder. Ayrıca besinlerini değiştirmeyi ya da belli bir gıdayı almayı önerebilir. Örnek olarak şeker, sindirim sistemi hastalıklarına karşı salık verilir. Eczacılar şekerin, içine katıldığı ilacın korunmasına katkıda bulunduğunu da belirlemişlerdir. Şeker kamısı İslâm coğrafyasında her yerde yetiştirilmektedir.

Karınca, sıçan ya da ceylan nabzı?

Çok ağır bir hastayı muayene eden bilgin, nabzına bakmadan önce hastanın idrarını inceler. Nabız zayıflığının her türünün ayrı bir ismi vardır. Ceylan nabzı yüksek ve yakıcı bir ateşi gösterir. Sıçan kuyruğu nabzı durumun ağır olduğunu kanıtlar; vücut hastalıktan zarar görmektedir. Karınca nabzı ise şiddetli ağrıların yol açtığı bayılmaların arkasından gelir.

Tanrı'nın elleri

En iyi şekilde tedavi etmek için, hekim bazen farklı yöntemlere başvurur. Böylece, damar problemleriyle başa çıkmak için akrep ya da solucan lapası yemeyi önermekte tereddüt etmez. Hayvan, bitki ya da taşların şifa verici etkilerinden yararlanılmak istenir. Hekim, hastalığın şifasını verme ya da vermeme gücü sadece kendisine ait olan Tanrı'nın bir vesilesi olarak değerlendirilir.

Şifahaneye maddi destek 

Halifeler ve varlıklı kişiler iyi hekimleri çevrelerinde toplamaya çalışırlar ve onları çekmek için, hastanelerin masraflarını üstlenirler. Halifeler bu yolla halkı memnun etmeye çalışır.

Hayır işlemek aynı zamanda Hazret-i Peygamber'in emirlerine itaat etmek ve ahiret saadetini ele geçirmektir. Tüm büyük İslâm şehirlerinde şifahaneler vardır. Kurulduktan elli yıl sonra Bağdat'ta iki şifahane bulunmaktadır. 13. yüzyılda Kahire'de sultan, hasta bakıcıların ücretlerini bizzat ödemekte, yataklar ve döşekler satın almaktadır. Hastalar problemlerine göre (ateşli hastalıklar, yaralanmalar, önemli ishal ve görme bozuklukları) içinde su bulunan dört odaya dağıtılırlar. Beşinci bir odaya kadınlar kabul edilir. Her şifahanenin bir eczanesi bulunur.

Modern bir hekim

Hastanelerde tıp hızlı gelişir. Başhekim tedavi uygularken bir yandan da ders verir. Hekimler, muayene yapmalarına yardımcı olan öğrencilerin gözü önünde en ağır vakaları tartışırlar. Günümüzde de böyle yapıldığını biliyoruz. Demek ki bu, çok modern bir uygulama.

Ruh hastalarını müzikle tedavi etmek

Hastanelerin ruh hastalarım da kabul etmesi bir devrimdir. Hekimler onlara ilaç yazarlar; müziğin de onlar için yararlı olabileceğini düşünürler. (Bugün Suriye’de olan) Halep şifahanesinin iç avlusunda orkestra için ayrılmış bir yer görülür. Dinleyiciler taştan yontularak yapılmış iskemlelere yerleşirler. Ancak Hazret-i Peygamber için olduğu gibi, hekimler için de ruhu dinlendirmek için hiçbir şey “doğal müzik” kadar değerli değildir: ağaçlar arasında esen rüzgâr, kuş sesleri ya da akan suyun şırıltısı. Bu nedenle şifahanelerin ortasında her zaman fıskiyeli bir havuz bulunur.

Vücudu keserek açmak: bir tabu... Hekimler ameliyat yapmak için Vücudu kesmeye nadiren cüret ederler. Enfeksiyonlardan korunma bilinmemekte ve anestezi hafif kalmaktadır çünkü anestezi olarak hastaya sadece afyona batırılmış sünger koklatılır.

...ve tehlikeli

Şifahane hekimleri ameliyat yapmazlar. Bu tedaviyi şehirden şehre dolaşan cerrahlara bırakırlar. Ameliyattan sonra ölüm riski o kadar yüksek bir olasılıktır ki yas tutan ailelerden kurtulmak için cerrahlar sık sık şehir değiştirirler. Ünlü hekim Râzî'nin hayatının sonuna doğru gözlerinden ameliyat olmaktansa kör kalmayı tercih ettiği anlatılmaktadır.