İslam'ın bilime verdiği önem

İslamiyet bilime son derece önem veren bir dindir. Kur’an’da “bilenlerle bilmeyenler hiç eşit olurlar mı” ayeti vardır.
Ayrıca Hz.Muhammed “ilim, kadın ve erkeklere farzdır” demiştir. Bu konuda pek çok hadis vardır. İslamiyet bilime önem verdiği için zamanla büyük bir medeniyet doğdu. İslam medeniyeti dokuzuncu yüzyıl başlarında patlama noktasına geldi.

Abbasilerden Halife Me’mun Yunancadan, Süryancadan ve Pehlevi dilinden arapçaya birçok çeviriler yaptırdı. Tıp, matematik, astronomi, felsefe, kimya ve fizikte büyük gelişmeler oldu. Me’mun, İslam’ın akılcı yorumlarını tercih ederek bilime ve sanata önem verdi. Beytü’l Hikme denen bilim evini kurdu. Bilimde ve teknikte ilerlemeyi teşvik etti. Ondan sonra gelen sorumlular da bir süre bilimci hareketi desteklediler. Dokuzuncu yüzyılda böylece gelişen vee yükselen İslam medeniyeti onbirinci yüzyıldan sonra Avrupa’yı etkilemeye başladı.

On ikinci yüzyılda İslam bilginlerinin bir çok eserinin latinceye çevrildiğini görmekteyiz. İslam medeniyeti, felsefede, tıpta, eczacılıkta, astronomide, fizikte, matematikte ve tarımda batıyı etkiledi. Ancak Ortadoğu’daki bu bilim hareketi zaman zaman canlılığını yitirdi. Taassupten doğan dar dini yorumlar çoğaldı. İslam’ın özündeki bilim anlayışına bazı hurafeler gölge düşürmeye başladı. Buna karşılık Batı, onbeşinci yüzyıldan itibaren uyanmaya başladı.

Onaltıncı yüzyılda Batı’da bilim, sanat ve dinde yeni anlayışlar gelişti. İslam medeniyetinde gelişmeler, zamanla Arabistan’da duraklamakla birlikte özellikle Türklerin egemen olduğu bölgelerde onaltıncı yüzyıl ortalarına kadar devam etmiştir.

İslamiyet’in bilim ve tekniğe önem verdiğini Atatürk şu sözleriyle doğrulamıştır. “Bizim dinimiz milletimize kötü, zavallı ve aşağı olmayı tavsiye etmez, aksine Allah da, Peygamber de, insanların ve milletlerin yücelik ve şerefini korumalarını emrediyer. Allah’ın emri çok çalışmaktır.

Zamanın gereklerine göre ilim ve fenden, her türlü medeni buluşlardan mümkün olduğu kadar yararlanmak zorunludur,” “Nasıl ki her hususta yüksek meslek ve ihtisas sahipleri yetiştirmek gerekli ise dinimizin gerçek felsefesini inceleyecek, araştıracak, bilimsel ve teknik olarak telkin kudretine sahip olacak, seçkin ve gerçek din bilimi adamlarını da yetiştirecek yüksek öğrenim kurumlarına sahip olmalıyız.” 

Ibn Sina

Ibn Sina 980 yılında (o dönemde İran'a, bugün Özbekistan'a ait) çok büyük bir şehir olan Buhara’ya yakın küçük bir kentte dünyaya geldi. Küçük bir çocukken bile bir dâhi olduğu mütevazılığa gerek görmeyen otobiyografisinde okunabilir. 10 yaşında Kur'an-ı Kerim'i ezberlemiştir. Sonra, “Babam, hesap öğrenip kendisine öğretmem için beni bir sebze tüccarının yanında çırak olarak çalıştırmaya karar verdi” diyor. Sonrasında geometri, mantık, felsefe... “Ustamın önüme koyduğu her problemi, ondan daha iyi çözmeyi başarıyordum.” İbn Sina16 yaşındayken iyi bir hekim olarak görülüyordu. “Tıp zor bilimlerden biri değildir. Onda üstünlüğümü çok çabuk gösterdim; öyle ki yetenekli hekimler benim yönetimimde öğrenim görüyorlardı; dahası, hasta da tedavi ediyordum.”

Bölgenin hükümdarının verdiği yetkiyle, kütüphanesindeki eserleri incelemek üzere iki yıl boyunca buraya çekilir. Daha sonra İbn Sina, başka bir sarayın davetlisi olarak birçok başka bilginle görüşmeler yapar. 1012 yılına doğru, Sultan Gazneli Mahmud kendisini davet eder. İbn Sina reddeder. Sultanın öfkesinden korunmak için kaçar. Öfkeli sultan peşine polis takar ve İbn Sina'nın, birkaç yıl öncesinde bir ressam tarafından yapılmış “robot resmi”ni de dağıtır. Nafile.

1014 yılından 1020'ye kadar İbn Sina, İran'ın değişik şehirlerinde oturur. Tıbbı sevmektedir, ancak politikayı da... Bölgenin sultanı Şemsüddevle”nin veziri olur. Sultanın ordusu isyan edince İbn Sina tutuklanır. Belki de en ünlü kitabı olan Tıbbı Kanunu'nu (el-Kanun fİ't-ıb) hücrede ikameti sırasında kaleme almaya başlamıştır. Sonra İsfahan'a yerleşir. Ancak çalkantılı hayatı ve siyasi maceralarının da etkisiyle sağlığı bozulur. Hekim İbn Sina,, insan vücudunda hastalığın ilerlemesini saptamak üzere kendi hastalığının seyrini takip etmeye karar verir... 1034 yılından itibaren tüm tedavileri keser ve bir filozof gibi ölüme hazırlanır.

Çok önemli bir kitap

İbn Sina hekim olmanın yanı sıra. filozof, matematikçi ve astronomdur. Tıbbı bir bilim olarak gören bu Müslüman hekim, birçok bilim dalının uzmanlarıyla da temastadır. Yunanlı Hipokrat ve Galen'in teorilerini yeniden keşfederek, döneminde geçerli olan tüm bilgileri Tıbbın Kanunu kitabında bir araya getirmeyi hedefler. Tüm Müslümanlar tarafından kullanılan bu kitap, 300 yıl boyunca Avrupa üniversitelerinin programlarında yer almıştır. Hastaların tedavisinde İbn Sina'nın önerileri izlenmiştir.

Yorulmak bilmeyen bir yazar

Sürekli yollarda olan İbn Sina ancak nadiren kütüphanelerde kalabilir. Şaşılacak derecede iyi olan hafızasını çalıştırır ve özgün eserlerini, sözlüklerin ve el kitaplarının yardımı olmadan dikte eder. Bu şartlar altında günde elli sayfa yazabilen İbn Sina bilimsel veya felsefi iki yüzden fazla metne imza atmıştır.

... izinde

İbn Sina'nın öğrencileri öğretiminden yararlanmak için onunla birlikte seyahat etmek zorundadırlar. Şiir formundaki bilgiyi zihinde tutmanın daha kolay olduğunu bilen İbn Sina önceden diğer hocalar tarafından da izlenen bir yöntemi uygular: Acemi hekimlerin bilmek zorunda oldukları her şeyi şiirle ifade eder. Bu şiirlerinin en ünlüsü binden fazla mısradan oluşmaktadır. Mısraları çözümleyecek yetenekli âlimlerin yardımı olmadan bunları anlamaya çalışmak boşunadır!

Ibn Sina'nın keşifleri

İbn Sina, akciğer hastalıklarına nasıl teşhis konulacağını ve bazı psikolojik hastalıkların nasıl tedavi edileceğini bulmuştur. Aynı zamanda doğumu kolaylaştıran bir aletin icadını yapan ilk kişidir. Ancak asıl tercih ettiği faaliyet düşünmek ve öğretmektir.

Sağlıklı yaşamak

Hekimler, çok geniş bir listeden uygun ilacı geçmeden Önce, hastalarının sorununu olabildiğince belirgin bir biçimde tanımlamaya çalışırlar. Önemli olmayan bir rahatsızlık karşısında hekim, hamam banyolarını veya egzersiz yapmayı tavsiye eder. Ayrıca besinlerini değiştirmeyi ya da belli bir gıdayı almayı önerebilir. Örnek olarak şeker, sindirim sistemi hastalıklarına karşı salık verilir. Eczacılar şekerin, içine katıldığı ilacın korunmasına katkıda bulunduğunu da belirlemişlerdir. Şeker kamısı İslâm coğrafyasında her yerde yetiştirilmektedir.

Karınca, sıçan ya da ceylan nabzı?

Çok ağır bir hastayı muayene eden bilgin, nabzına bakmadan önce hastanın idrarını inceler. Nabız zayıflığının her türünün ayrı bir ismi vardır. Ceylan nabzı yüksek ve yakıcı bir ateşi gösterir. Sıçan kuyruğu nabzı durumun ağır olduğunu kanıtlar; vücut hastalıktan zarar görmektedir. Karınca nabzı ise şiddetli ağrıların yol açtığı bayılmaların arkasından gelir.

Tanrı'nın elleri

En iyi şekilde tedavi etmek için, hekim bazen farklı yöntemlere başvurur. Böylece, damar problemleriyle başa çıkmak için akrep ya da solucan lapası yemeyi önermekte tereddüt etmez. Hayvan, bitki ya da taşların şifa verici etkilerinden yararlanılmak istenir. Hekim, hastalığın şifasını verme ya da vermeme gücü sadece kendisine ait olan Tanrı'nın bir vesilesi olarak değerlendirilir.

Şifahaneye maddi destek 

Halifeler ve varlıklı kişiler iyi hekimleri çevrelerinde toplamaya çalışırlar ve onları çekmek için, hastanelerin masraflarını üstlenirler. Halifeler bu yolla halkı memnun etmeye çalışır.

Hayır işlemek aynı zamanda Hazret-i Peygamber'in emirlerine itaat etmek ve ahiret saadetini ele geçirmektir. Tüm büyük İslâm şehirlerinde şifahaneler vardır. Kurulduktan elli yıl sonra Bağdat'ta iki şifahane bulunmaktadır. 13. yüzyılda Kahire'de sultan, hasta bakıcıların ücretlerini bizzat ödemekte, yataklar ve döşekler satın almaktadır. Hastalar problemlerine göre (ateşli hastalıklar, yaralanmalar, önemli ishal ve görme bozuklukları) içinde su bulunan dört odaya dağıtılırlar. Beşinci bir odaya kadınlar kabul edilir. Her şifahanenin bir eczanesi bulunur.

Modern bir hekim

Hastanelerde tıp hızlı gelişir. Başhekim tedavi uygularken bir yandan da ders verir. Hekimler, muayene yapmalarına yardımcı olan öğrencilerin gözü önünde en ağır vakaları tartışırlar. Günümüzde de böyle yapıldığını biliyoruz. Demek ki bu, çok modern bir uygulama.

Ruh hastalarını müzikle tedavi etmek

Hastanelerin ruh hastalarım da kabul etmesi bir devrimdir. Hekimler onlara ilaç yazarlar; müziğin de onlar için yararlı olabileceğini düşünürler. (Bugün Suriye’de olan) Halep şifahanesinin iç avlusunda orkestra için ayrılmış bir yer görülür. Dinleyiciler taştan yontularak yapılmış iskemlelere yerleşirler. Ancak Hazret-i Peygamber için olduğu gibi, hekimler için de ruhu dinlendirmek için hiçbir şey “doğal müzik” kadar değerli değildir: ağaçlar arasında esen rüzgâr, kuş sesleri ya da akan suyun şırıltısı. Bu nedenle şifahanelerin ortasında her zaman fıskiyeli bir havuz bulunur.

Vücudu keserek açmak: bir tabu... Hekimler ameliyat yapmak için Vücudu kesmeye nadiren cüret ederler. Enfeksiyonlardan korunma bilinmemekte ve anestezi hafif kalmaktadır çünkü anestezi olarak hastaya sadece afyona batırılmış sünger koklatılır.

...ve tehlikeli

Şifahane hekimleri ameliyat yapmazlar. Bu tedaviyi şehirden şehre dolaşan cerrahlara bırakırlar. Ameliyattan sonra ölüm riski o kadar yüksek bir olasılıktır ki yas tutan ailelerden kurtulmak için cerrahlar sık sık şehir değiştirirler. Ünlü hekim Râzî'nin hayatının sonuna doğru gözlerinden ameliyat olmaktansa kör kalmayı tercih ettiği anlatılmaktadır.

Fuat Sezginin keşifleri

http://www.zafersen.com/fuat-sezginin_kesifleri.pdf

Planetaryum

Dünya'nın kendi ekseni etrafında döndüğüne inanan Arap-İslam astronomlarından Ebu Sa'id Ahmed b. Muhammed es-Siczi(X. yy)'nin planetaryumu.

Astrolab (Usturlab)

Astrolab nedir? Astrolab ne işe yarar, nasıl kullanılır? Astrolab çeşitleri nelerdir? Astrolab hakkında bilgi.

Astrolab; Yıldızların yüksekliklerini ölçmekte ya da enlem belirlemesinde kullanılan aygıttır. Eski Yunan gökbilimcileri tarafından icat edildi. En basit biçimiyle ortasına hareketli bir gösterge yerleştirilmiş düşey bir disktir. Gösterge yıldıza yöneltilince, yıldızın yüksekliği yay derecesi türünden diskte okunur. Ortaçağda özellikle denizciler, altılık (sekstant) bulunana kadar (18. yüzyıl) astrolab kullandılar.

Prizmalı astrolab: 1905’te Fransız gökbilimcileri A. Claude ve L. Driencourt prizmalı astrolab modelini yaptılar. Başlangıçta, bir teleskop, prizma, cıva çanağı ve bazı ayar parçalarından oluşan basit bir aygıttı. Prizmanın tipine göre, yıldızı ancak belli bir yükseklikte bulunduğu anda gözlemek olasıydı. Prizmalı astrolablarda gözlemci, biri doğrudan, öteki ise cıva çanağında yansıdıktan sonra prizmaya gelen iki ışık ışınından oluşan yıldızın iki görüntüsünü görünüm alanında algılar. Bu iki görüntünün, astrolabın görünüm alanında karşılaşması, ancak yıldız belli bir yükseklikteyken mümkündür. Böylece, bu aygıtlarla gözlem yerinin enlemi ve yersel yıldız zamanı bulanabilir. Prizmalı astrolablar 1955’e kadar daha çok geodezik astronomide kullanıldı.

Danjon astrolabı: Paris Gözlemevi eski müdürlerinden A. Danjon’un prizmalı astrolabı geliştirerek yaptığı otomatik astrolab, 1956’dan bu yana astronomide kullanılmaya başlandı. Astrometride önemli bir aygıt olma özelliğini bugün de sürdürür. A. Danjon, yaptığı yeniliklerle hem aleti çok kararlı bir duruma getirdi, hem de kişisel yanılgıdan bağımsız (impersonal) olmasını sağladı. Danjon astrolablarıyla 25-30 yıldızdan oluşan bir grubun gözlemi sonucunda, + -5 milisaniyelik bir yanılgıyla zaman saptaması yapılabilmektedir. Türkiye’de Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Gözlemevi’nde bulunan bu aygıtla anlık boylam ve enlem saptanması, kutup hareketi, yerin dönmesi gibi çok önemli astronomi konularında araştırmalar yapılabilmektedir.

Halkalı küre

Halkalı küre; yıldızların enlem-boylam derecelerini ölçmeye yarayan çemberler düzeneği

Halife Me´mun - Dünya Haritası

Abbasi Halifesi el-Me'mun coğrafyacılarının, dünya haritasına göre Yeryüzü Küresi(813-833)

Ibn-i Heysem - Makale

http://80.251.40.59/ankara.edu.tr/topdemir/optikbilimindeoncu.pdf

İbn-i Heysem - Fotoğraf makinesinin Babası

İbn-i Heysem - Filmtrailer

İbn-i Heysem

Ibn-i Heysem - Optikci

İbn-i Heysem (Arapça: ابن الهيثم, tam adı: ابو علی، حسن بن حسن بن هيثم‎ Abū 'Alī al-Hasan ibn al-Hasan ibn al-Haytham, Latince: Alhacen ya da Alhazen), Arap fizikçi, matematikçi ve filozoftur. 965'te Basra'da doğdu, 1038-1040 yılları arasında Kahire'de öldü. Fizik, matematik ve filozof alanlarında çalışmalar yapmıştır.

İslâm medeniyetinin ikinci şehri

10. yüzyılın sonunda, on bir yaşındaki Halife Hakim müreffeh Mısır'a hükmetmektedir. Nil boyunca toprağı işleyen köylüler tarafından beslenen, oldukça yoğun nüfuslu Kahire gittikçe güçlenir. Hakim'in yönetimi sırasında kent, etrafı bahçelerle çevrili saraylar, okullar ve 16 yaşından büyüklerin gittiği medreselerle dolar. Kahire, İslâm medeniyetinin ikinci büyük şehri olur.

Latincede al-Hazen denilen İbn Heysem, 965 yılında bugün Irak'ta bulunan Basra'da doğar. Basra büyük şairler de yetiştirmiş. kibar, hoş görülü bir ortama sahip, büyük bir şehirdir.

Çok genç olan İbn Heysem, geometri, aritmetik, optik, astronomi ve felsefe ile ilgilenir. M.Ö. 4. yüzyılın büyük filozofu Aristoteles'in eserleri üzerinde çalışır. Bölgenin idarecisi onun yeteneğine ilgi duyarak kendi hizmetinde çalışmasını tek- lif eder. Fakat İbn Heysem bağımsız bir araştırmacı olarak kalmak ister. Ancak tepki çekmeden teklifi reddetmek güçtür... O da bir kurnazlık düşünür: Psikolojik olarak rahatsızmış gibi görünerek büyük bir gizlilik içinde kenti terk etmeye hazırlanır.

Çok uzaklarda, Kahire'nin halifesi Hakim, İbn Heysem'in çalışmalarından bahsedildiğini duymuştur. Araştırmalarını Mısır'da sürdürmesi için davet etmek üzere kendisine özel bir elçi gönderir. İbn Heysem daveti kabul eder. Genç âlim, şehrin kapılarından birinde bizzat halife tarafından karşılanır.

Bir gün Halife Hakim, İbn Heysem'den Nil'in düzenli olarak taşması problemine çözüm bulmasını ister. Genç bilgin, bir grup mühendisle birlikte Asvan'a kadar giderek nehrin akışını inceler.

Yolculuğu sırasında Firavunların piramitlerine hayran kalır. Bu kadar sağlam anıtların nasıl inşa edilebildiği sorgular. Bu ihtişam karşısında, İbn Heysem Şöyle düsünür. Atalardan gelen. günümüzde maalesef unutulmuş hünerleriyle firavunların mühendisleri Nil'in taşmasını engellemeyi basaramamışlarsa, halifenin adamları da bunu başaramayacaklardır.

Kahire'ye döndüğünde İbn Heysem halifeye rapor sunmak zorundadır. Cesaretli ama ihtiyatlı bir biçimde, halifenin saplantı hâline getirdiği bu işin imkânsız olduğunu, delirmiş gibi yaparak bildirmeyi tercih eder. Bunun üzerine gerçekte kendisi deli olan Halife Hakim, ölene kadar kalmak üzere İbn Heysem'i hapse attırır.

Halife ölünce İbn Heysem hapisten çıkıp araştırmalarına yeniden başlar. Kimileri artık onun beş parasız kaldığını, satmak üzere el yazmalarını kopya etmeye koyulduğunu söylerler. Hayranları bu kopyaları satın alarak ona yardım ederler. İbn Heysem, 1040 yılı civarındaki ölümüne kadar ders verir, kitap yazar ve değerli Yunanlı bilginlerin eserlerini çoğaltmayı sürdürür.

Devrimci bir yöntem

İbn Heysem teorileri ve yöntemi ile bilimde 

ilerlemeye neden olmuştur. Deney yöntemini bilimsel bir araştırma yöntemi olarak değerlendirmekte öncüdür. Öğrencilerine, gözlem ve deney yapmalarını, ama soyut varlıklar üzerinde de düşünmelerini önerir. Bizim için kesin olan şu ki, onun dönemi için, bu gerçek bir devrimdir.

Başarılı bir deney

Işığın kırılmasını incelemek için birçok denemeden sonra İbn Heysem, içine sıvı doldurulan bir kristal top yaptırır. Şimdi ona bu topun içinden geçen ışık ışınlarını tüm açılar altında incelemek kalmıştır.

Tamamlanmamış bir sonuç

Bu gözlemler onu gökkuşağı üzerinde yoğunlaşmaya götürür. Bu doğal olayı istenildiği zaman gözlemlemek imkânsızdır: yağmur yağması ve aynı zamanda güneşin parıldaması gerekir ve ayrıca uygun yerde ve uygun zamanda bulunmak gerekmektedir. İbn Heysem bu yüzden, bu doğal olayı laboratuvarda oluşturmayı dener. Bunu başaramadığı bilinmektedir. Gökkuşağına doyurucu bir açıklama getirememiş olsa da, geleceğin bilginlerini sayısız yararlı bilgiler beslemiştir. 

Gökkuşağının oluşumu

Gökkuşağının oluşumu, İslâm medeniyetinde 13. yuzyılda Kemâleddîn Farisî ve aynı dönemde Avrupa’da Dietrich de Freiberg tarafindan açıklanmıştır. İşte bu olguya yol açan olaylar zinciri:

Güneş ışığı beyazdır. Gerçekte ise tüm renklerin bir karışımıdır. Bir su damlasına ya da bir cam tüpe güneş vurduğunda damla farklı renkleri ayırır ve renkli ışık demetlerini birçok yöne gönderir.

Yağmur yağdığında milyonlarca su damlası güneşe maruz kalır. Her biri çeşitli renklerdeki ışınları farklı yönlere gönderir. Göz yalnızca kendisine yönelen ışınları görür.

Gökkuşağının en üstündeki damlalardan 

gönderilen ışınlar kırmızı, ortasındaki 

damlalardan gelen ışınlar sarı, alt taraftan gelenler ise mavi görünür. Hepsi gökkuşağını oluştururlar.

Su bulmak ve taşımak

Insanlar toprak altından su çekmek ve akıtmak için çok zekice çareler aramışlardır. Değişik hidrolik sistemler onların ustalıklarına tanıklık etmektedir. Bostan dolabı bunlardan birisidir: Bu, akıntıyla ya da hayvan gücüyle çalışan devasa bir çarktır. Bu çark toprak altından su çekmeyi sağlar. Bu su daha sonra, su kemerleri ya da kanallarla tarlalara kadar taşınır. İslâm coğrafyasının kırsal alanlarında hemen her yerde bostan dolapları görülür.

Nil, çöl ortasında neredeyse bir mucize!

Mısır toprakları neredeyse tamamen çöl- lerle kaplıdır fakat dünyanın en büyük nehirlerinden biri olan (yaklaşık 7000 kilo metrelik) Nil'in güneyden kuzeye bütün Mısır boyunca geçiyor olmasından dolayı şanslıdır. Nil, Kahire yakınlarında, tüm bölgeyi besleyen ve zenginleştiren bir bereket kaynağı olarak en geniş hâline ulaşır.

Halife tarafından izlenen ve düzenlenen kıyılar

Kıyıları boyunca açılan kanallar Nil'in sularını, sulanacak topraklara kadar götürür. Halifenin memurları, suyun farklı toprak sahipleri arasında paylaşılması için kanallara nezaret ederler. Her yerde açlık korkusunun yaşandığı bir dönemde bu sulama, Kahire Ve köylerinde yaşayanların beslenmesi için yeterince buğday üretilmesini sağlar. Nehir kıyılarında pek çok köylünün sebze ve meyve bahçeleri de vardır.

Suyun debisi Nil'in debisi

Binlerce yıldır kıyılarına zarar veriyor olsa da, Nil'in taşması her yıl tekrarlanan bir lütuftur.

Hoş karşılanan bir taşma

Temmuz ayından Ekim ayına kadar Nil'in kaynağına düşen yağmur suları nehri yükseltir. Sular yatağından çıkar, taşar ve kıyıları sel basar. Su, mil denilen siyah bir çamurla yüklüdür. Bu doğal gübre toprağı zenginleştirir.

Taşkından sonra toprak sahiplerinin sınırlarının yeniden belirlenmesi nedeniyle, Kahire geometride ilerler. ..

Her taşkında tarım arazileri sular altında kalır. Toprağın kıyı kesimleri sel tarafından götürülür. Sular çekildikten sonra sınırların tekrar belirlenmesi için arazilerin yüzölçümünün yeniden ölçülmesi gerekir. Bu yapılmaksızın toprak sahiplerinin hasat miktarı üzerinden devlete verecekleri vergiyi hesaplamak imkânsızdır! Böylelikle Kahire arazi ölçümü ve geometride başarılı olur.

Suları azalan bir Nil felâket demektir...

Şayet Nil'in taşması üst üste birçok yıl yeterince güçlü yaşanmazsa, artık hiçbir şey yetişmez... Bu durumda Kahire'de açlık başlar. Ve sıklıkla iktidara karşı isyan baş gösterir.

Kahire, Bağdat'ın rakibi

Piramitler ve Nil

Kahire'nin kurulduğu sıralarda, halifeleri Bağdat'takilerle rekabet içindeydi. O zamana değin Bağdat, İspanya'dan Orta Asya'ya kadar uzanan İslâm medeniyetinin en büyük şehriydi. Yeni halifeler dünyaya, ama özellikle de Bağdat'a, tüm Müslümanları yönetecek kadar güçlü ve cesur olduklarını göstermek isterler.

Yeni şehirde, minareleri günümüzde hâlen şehre hâkim olan el-Ezher ve el-Hakim gibi büyük camiler inşa edilir. Kahire'nin askerî açıdan savunmaya uygun, güçlü bir yer olması önemlidir. Mısır'ın yeni sahipleri şehri, devasa kapıları olan, görkemli surlarla çevrelerler.

Kahire, Bağdat'ı geride bırakmak için, bilginleri ve sanatçıları kendine çekmek ister. On, on beş yıl içinde amaca ulaşılır. Bilginler, bir zamanların Bağdat'ındaki kadar rağbet gören Kahire Bilim Evi'nde buluşurlar.

Hârizmî - Sıfır rakamı

Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, matematik, gökbilim ve coğrafya alanlarında çalışmış Fars bilim adamı.

9. Yüzyıl’da (m.780) Özbekistanın Harezm kentinde dünyaya geldiği için Hârizmî adıyla tanınan ve büyük bir olasılıkla Türk olan Muhammed ibn Musa, Halife Memun'un Bağdat'ta kurduğu Bilgelik Evi'nde bulunmuş ve bu kurumun kütüphanesinde matematik ve astronomi alanlarında araştırmalar yapmıştır. Aritmetik ve cebirle ilgili iki yapıtı, matematik tarihinin gelişimini büyük ölçüde etkilemiştir.

Hârizmî, Harun Reşid’in yönetimi altında, mahallesindeki özel okullardan birinde eğitim gördükten sonra üst düzey bir okula gider. Matematiğe, astronomiye tutkundur ve konuyla ilgili Hindistan’dan gelen tüm eserleri inceler. O aynı zamanda, Yunanlı bilgin Batlamyus’un ünlü astronomi eserinin Arapça çevirisi Macesti’yi okuyan İslam devletinin ilk bilginlerinden birisidir. Harun Reşid’in oğlu Me’mun, sırası gelip halife olunca, Hârizmî ona bir eser takdim eder. Bu tam anlamıyla insanlık tarihinin ilk cebir kıtabıdır. 

Böylece Hârizmî, bir bilim tutkunu olan yeni halifenin katında ününü arttırır. Bu kendisine sunulan cömertçe ihsana teşekkür etmenin güzel bir yoludur… Bir zaman sonra Hârizmî, Hintliler tarafından geliştirilen, devrim niteliğindeki bir hesap sistemini anlattığı yeni bir kitap kaleme alır. Bu bugün dünyanın tüm okullarında öğretilen onluk sistemdir.

Hârizmî, bir Hint kitabının çevirisinde yeni matematik araçlarını keşfeder: Dokuz tane rakamla sayıların yazılması ve iri bir nokta şeklindeki komik bir işaret: Bu sıfırdır! Babilliler, Yunanlılar ve Hintliler çok önceden sıfır, yani ‚hiç‘ fikrine sahiplerdi, fakat bunu hesaplarında çok az kullanırlardı. Hârizmî, bu sembolü anlayacak ve bolca kullanacaktır. Bu matematiksel aracı geliştirmeyi kararlaştıran Hârizmî 0’dan 9’a kadar rakamlar ve hesap üzerine ileride Latinceye tercüme edilecek bir kitap yazar. Avrupa daha sonra tüm matematikçileri sıfırı benimseyeceklerdir.

Hint hesabı hakkındaki ünlü kitabında Hârizmî dört temel işlemi açıklar. (Toplama , çıkarma, çarpma, bölme). Bir ve iki bilinmeyenli denilenlerin kuralını açıkladığı bir diğer eserinde ise Hârizmî , yeni bir bilim olan cebirin doğmasını sağlar ( Arapçada "el-cebr" kelimesini "onarmak, canlandırmak , güçlendirmek" anlamlarına gelir). Fakat hepsi bundan ibaret değil! Bir başka matematik terimi olan "algoritma", Hârizmî'nin adının batılılar tarafından kendi dillerine uyarlanmış biçiminden gelmektedir.

Bağdat - İslam dünyasında bilim devrimi

Bağdat

8. Yüzyılın ortalarına doğru, islam coğrafyasının halifeleri İrak'ı devletin merkezi olarak tayin ederler. Başkentleri Bağdat'ta muhteşem bir bilim devrimi başlar.

762 yılında halife Mansur, dönemin en iyi astrologlarını, devletin başkentinin nereye kurulacağını kararlaştırmaları için toplar. Çeşitli hesaplamalar ile yıldızlardan okunan tavsiye şöyledir: Halife, başkenti Dicle'nin kıyılarından birine kurmalıdır.

Bu gerçekten yerinde bir tavsiyedir. Dicle , Fırat ile birlikte bölgeyi sulayan iki büyük nehirden biridir. Astrologların belirledikleri yerde İslam coğrafyasının ticari yolları ve kanalları keşişmektedir. Şehir hızla yükselir. Bölgenin köylüleri ona bir zamanlar orada bulunan küçük bir köyün adını verirler: Bağdat. 

Bağdat hızla gelişir, ticari hayatın yoğun olduğu mahalleler halifenin sarayını ve ulu camiyi çevreler.

Ticaret malları islam topraklarının ve dünyanın dört bir köşesinden gelir. Çin, Hindistan, Afrika... Bu nadir ürünler, baharatlar, el yazmaları veya değerli taşlar;  prenslere, büyük tüccarlara ve eşrafa mutluluk getirir. Yüzlerce hamam, şehir sakinlerine ve İslam medeniyetinin bu en güçlü şehirinin cezbettiği ziyaretçilere kapılarını açar. Nakışlı kumaş üretiminde uzmanlaşan bir atölye saraya çalışır. Şehrin kurulmasının ardından yirmi yıl geçmeden , Halife Mansur'un yerine gelen Halife Harun Reşid'in emriyle ilk hastane inşa edilir.

Bağdat'ta , 8. Yüzyılda kağıt hamuru üretilmektedir. Bilgiler, kağıda yazılınca daha kolay yayılırlar. Parşömenden daha ucuz olan kağıdın formülünün, çinli mahkumlardan özgürlükleri karşılığında alındığı anlatılmaktadır. Artık Bağdat , edebiyatın, sanatın ve bilimin başkenti olmaya aday bir şehirdir.

Bağdat'ta İslam medeniyetinin tüm Orta Çağ boyunca sürecek bilim destanı başlar.

Bir hikmet evi

Bağdat'ın ve tüm islam coğrafyasının alimleri Halife Harun Reşid'in yönetimi altında kurulan Hikmet Evi'nde (Beyt'ül-Hikme) toplanırlar. Orada , kütüphanede çalışırlar, öğrencilerini kabul ederler; din, felsefe, bilim vb. Üzerine konferanslar verirler. Bütün alimlerin aynı mekanda toplanarak çalışmalar yapması fikri dâhicedir ve diğer şehirlere de yayılır. Kültürlü ve varlıklı kişiler, İslam coğrafyasının diğer şehirlerinde de Hikmet Evi'nden daha küçük evleri ve kütüphaneler kuracaklardır.

Bizans'tan ödünç alınan eserler

Harun Reşid'in oğlu Me'mun 9. Yüzyılın başında babasının yerine geçer. Bilimlere tutkun olan yeni halife , şehirdeki alim sayısını arttırmanın yollarını arar. Bunun için, İslam topraklarının her yerinden Hint, Pers ve Yunan yazmalarını toplatır. Bazılarının tarihi yedi yüzyıldan daha eskidir. Bugünkü Istanbul'da yaşayan Bizans İmparatorun'dan kütüphanesinin bir kısmını isteyerek bilim ve edebiyatla ilgili tüm eserleri, matematik ve felsefe yazmalarının bir kopyasını çıkarmak üzere ödünç alır.

Şimdi bir problem ortaya çıkmıştır; metinlerin çoğu Yunancadır! Arapçaya tercüme edilmeleri gerekir. Halifeler gibi, tüccarlar ve zengin devlet görevlileri bu faaliyetleri maddi olarak desteklemek konusunda cömertçe birbirleriyle yarışa girerler. Bu sayede antik Yunan bilgisi unutulmaktan kurtulur. Bu şekilde Benû Musa olarak bilinen üç erkek kardeş babalarından miras kalan serveti Yunanca mekanik eserlerini tercüme ettirmek için harcarlar. Sonra kendi becerileriyle mekanik alanında ilk arapça kitabı, mekanik kitabı adıyla kaleme alırlar. Esas olarak otomatlar hakkında olan bu eser, Bağdat'ın varlıklı kişileri katında büyük bir başarı kazanır. Saraylarını tefriş etmek ve misafirlerini eğlendirmek üzere otomatlar yaptırırlar

İslam coğrafyasının haritası

Halife Me'mun'un amaçlarından biri, bir dünya haritasının yanı sıra İslam coğrafyasının güvenilir bir haritasına sahip olmaktır. Topraklarını tanımak ve halkını daha iyi yönetmek için bu haritaya ihtiyacı vardır. Bunun içün, şehirlerin kesin konumlarını ve aralarında ki uzaklığı bilmek zorundadır. Me'mun Bağdat'ın astronomlarından bu konuda çalışmalarını ister.

Bilginler bu araştırmaları büyük bir tutkuyla yapacaklardır. Şehirlerin konumları nasıl belirlenir? Ve bu şehirleri harita üzerine yerleştirebilmek için aralarında ki uzaklık kesin olarak nasıl hesaplanabilir? Bilginler bu görevle İslam topraklarını dolaşırlar en büyük şehirlerin enlem ve boylamlarını belirlemeyi başarırlar. Bunun içün gök olaylarından, özellikle de güneş ve ay tutulmasından yararlanırlar.

Halife tarafından ısmarlanan haritayı tasarlamak için astronomlar , 2. Yüzyılda yaşamış yunanlı bir coğrafya âlimi olan Batlamyus`un imzasını taşıyan bir haritadan yola çıkarlar. Bu harita üzerinde ara sıra önemli düzeltmeler yaparlar. Örnek olarak, Hint Okyanusu`nu bir iç deniz olarak gösteren Batlamyus`un aksine Hint Okyanusu`unu bir açık deniz olarak çizerler. Astronomlar Batlamyus'un haritasına şehirler yerleştirerek kendi haritalarını yaparlar.

Kaynak: Kaknüs yayinlari

Wiedemann - İslâm bilim tarihi hakkındaki çalışmaları



                     Eilhard Ernst Gustav Wiedemann
    (* 1. Ağustos 1852 - Berlin; † 7. Ocak 1928 - Erlangen)
                                     Alman Fizikçi

Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi

cilt: 43; sayfa: 160 [WIEDEMANN, Eilhard - Hilal Görgün] hocalığını sürdürdü. 7 Ocak 1928’de Erlangen’de öldü. Physikalisch-Medizinischen Sozietät ve Die Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina gibi kuruluşların üyesi olan Wiedemann’ın öğrencileri arasında Joseph Frank, Fritz Hauser, Theodor Mittelberger, Karl Kohl, Joseph Würschmiedt ve Hugo J. Seemann gibi bilim adamları bulunmaktadır. Eilhard Wiedemann’ın çalışmalarının büyük çoğunluğu fizikle teknoloji tarihi üzerinedir ve bunların 200’den fazlası İslâm tabii bilimler ve teknoloji tarihiyle ilgilidir. Hemen hemen bütün İslâm dünyasının sömürge haline getirildiği ve müslümanların Batı merkezci tarih yazarları mârifetiyle tarihten dışlanmaya çalışıldığı bir dönemde yaşayan Wiedemann, gerçek bir ilim adamından beklenen ahlâk ve gayretle müslümanların bilim ve teknoloji çalışmaları üzerinde yoğunlaşmış, araştırmalarının büyük bir bölümünü onların bu alanlardaki başarılarını ortaya çıkarmaya ayırmıştır. Wiedemann, bilim ve teknoloji tarihini araştırmanın ön şartlarından birinin ilgili alanların mevcut halinin bilinmesi olduğunu tesbit ederek bunlardan habersiz bir araştırmacının sadece dil bilmekle bu alanların tarihini inceleyemeyeceğini söylemiş, böylece, günümüzde müslüman ve Batılı bilim adamlarının İslâm bilim ve düşünce tarihini anlama ve ürünlerini ortaya koyma yönünde sergiledikleri beceriksizliklerin sebeplerinden birini ifade etmiştir. Müslümanların tabii bilimler sahasındaki başarılarını ele aldığı, “Die Naturwissenschaften bei den orientalischen Völkern” başlıklı makalesinde Batı’da yaygın olan, müslümanların Antikçağ’dan intikal eden bilgileri sadece tercüme ettikleri ve bunlara önemli bir katkıda bulunmadıkları şeklindeki görüşten şikâyet eder ve bu makalesinde aksi görüşü savunur (Gesammelte Schriften, II, 853-862; ayrıca bk. I, 85-114; II, 879-882). Wiedemann’ın çalışmaları, genel bilim tarihinde hâlâ yeterince dikkate alınmayan İslâm medeniyeti içinde tabii bilimler tarihi açısından yol gösterici ve çığır açıcı bir niteliğe sahiptir. Kendisi müslüman ilim adamlarının başarılarını sadece teorik olarak ortaya koymakla kalmamış, İslâm coğrafyasında kullanılmış, geliştirilmiş veya icat edilmiş alet ve cihazların klasik eserlerde bulunan tasvir ve çizimlerinden hareketle prototiplerini yapmıştır. 1911’de bunlardan beş tanesi Münih’teki Alman Müzesi tarafından satın alınmıştır; diğer modellerin âkıbetleri hakkında ise bilgi yoktur. Müzenin satın aldığı aletlerden biri olan usturlap modelinin aslı Muhammed İbnü’s-Saffâr’ın Berlin Devlet Kütüphanesi’ndeki usturlabıdır (a.g.e., I, s. IX). Wiedemann’ın açtığı bu çığır, İslâm bilim ve teknoloji tarihinde yönlendirici çalışmalar yapan ve bu konuda Wiedemann’ı öncü sayan (Sezgin, Wissenschaft und Technik im Islam, I, s. IX) Fuat Sezgin tarafından sürdürülmektedir. Wiedemann’ın üzerlerinde araştırma yaptığı, eserlerini Almanca’ya çevirdiği ve tabii bilimler tarihindeki yerlerini gösterdiği çok sayıdaki İslâm âliminden önde gelenler şunlardır: İbnü’l-Heysem, İbn Hazm, Bîrûnî, İsmâil b. Rezzâz el-Cezerî, Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî, İbnü’l-Ekfânî, Harakī, Fahreddin İbnü’s-Sââtî, İbnü’ş-Şâtır, Fârâbî, Kemâleddin el-Fârisî, Kuşyâr b. Lebbân, Benî Mûsâ, Ca‘fer b. Ali ed-Dımaşkī, Muhammed b. Ahmed el-Hârizmî, Ali b. Ahmed en-Nesevî. Onun İslâm bilimler tarihiyle ilgili olarak ele aldığı konulardan bazıları da şöylece sıralanabilir: Müslümanlarda zaman, mekân ve hareket; astronomi, hendese; müslümanların geliştirdikleri saatler; astronomi aletleri; suyun kullanımı ve su tesisleri, su kapları; ışık ve ışıkla ilgili teknoloji, optik; coğrafî konular, dünyanın şekli ve yüzölçümü; madenler, altın, kıymetli taşlar; mûsiki ve seslerin kullanımı; kimya; bitkiler, şeker ve tarihçesi; tıbbî konular. Eserleri. 1. Über die elliptische Polarisation des Lichtes und ihre Beziehungen zu den Oberflächenfarben der Körper (Leipzig 1872). Doktora tezidir. 2. Physikalisches Praktikum. Mit besonderer Berücksichtigung der physikalisch-chemischen Methoden (Braunschweig 1890, 1897, Hermann Ebert ile birlikte). Öğrencilere yönelik bir fizik kitabıdır. 3. Über die Naturwissenschaften bei den Arabern (Hamburg 1890). 4. Zur Alchemie bei den Arabern (Erlangen 1922). 5. Aufsätze zur arabischen Wissenschaftsgeschichte. Sitzungsberichte der Physikalisch-Medizinischen Sozietät zu Erlangen (SBPMS Erlg.) dergisinde yayımlanan makalelerinin (XXIV-LXVI [1902-1928]) Wolfdietrich Fischer tarafından derlenerek neşredilmiş halidir (I-II, Hildesheim-New York 1970). Wiedemann bu makalelerinin büyük bir kısmında özellikle Hârizmî’nin Mefâtîĥu’l-Ǿulûm başlıklı eserinin hiyel, aritmetik, geometri, astronomi, kimya ve müzik bölümlerini İslâm bilimler tarihi açısından incelemiş ve Almanca’ya tercüme etmiştir. 6. Gesammelte Schriften zur arabisch-islamischen Wissenschaftsgeschichte. Wiedemann’ın bir önceki derlemede bulunmayan makalelerinin Dorothea Girke ve Dieter Bischoff tarafından derlenip Fuat Sezgin tarafından yayımlanan şeklidir (I-III, Frankfurt am Main 1984). Makaleler. Wiedemann İslâm bilim tarihi hakkındaki çalışmalarını genellikle makale halinde yayımlamış ve bunların çoğunda müslüman âlimlerin tabii bilimlerin çeşitli alanlarında kaleme aldıkları risâlelerin tercümesini, tahlilini ve içerdikleri tasvirlerin çizimini vermiştir. Bazı makaleleri şunlardır: “Über die Uhren im Bereich der islamischen Kultur” (Nova Acta, Abhandlungen der Kaiserlich Leopoldinisch-Carolinischen Deutschen Akademie der Naturforscher, C/5 [Halle 1915], s. 1-272; Gesammelte Schriften, III, 1211-1482; Fritz Hauser’in yardımıyla hazırlanan ve Wiedemann’ın en önemli araştırmalarından biri kabul edilen bu makale İslâm kültür çevresinde kullanılan saatler ve bunların yapım teknikleriyle ilgilidir; çok sayıda çizimin yer aldığı makalede İsmâil b. Rezzâz el-Cezerî ve Fahreddin İbnü’s-Sââtî’nin [Rıdvân b. Muhammed el-Horasânî] saatlerle ilgili eserlerinin tercümeleri de verilmiştir); “Über Trinkgefässe und Tafel aufsätze nach al-Gazarî und den Benû Mûsâ” (Isl., sy. 8 [1918], s. 140-166, 268-291; Gesammelte Schriften, III, 1517-1579); “Über Schalen, die beim Aderlass verwendet werden und Waschgefässe nach Gazarî” (Archiv für Geschichte der Medizin, sy. 11 [1918], s. 22-43; Gesammelte Schriften, III, 1607-1628); “Über eine Palasttür und Schlösser nach al-Gazarî” (Isl., sy. 11 [1921], s. 213-251; Gesammelte Schriften, III, 1670-1708); “Über al Biruni und seine Schriften” (Heinrich Suter ile birlikte, SBPMS Erlg., LII-LIII [1920-1921], s. 55-96; Wiedemann, Aufsätze, II, 474-515); “Allgemeine Betrachtungen von al-Bîrûnî in einem Werk über die Astrolobien” (Josef Frank ve Max Horten ile birlikte, SBPMS Erlg., LII-LIII [1920-1921], s. 97-121

1001 Inventions

Bilim ve Teknoloji

Bilim ve teknoloji, yaşadığımız yüzyılda dünya tarihini etkileyecek önemli gelişimlere ve değişimlere vesile oldu. Tüm ülkelerde, yaşam koşullarını köklü ve süratli bir şekilde etkileyen teknoloji, artan dünya nüfusunun pek çok sorununa çözüm getirdi. Dünyanın bugünkü medeniyet seviyesinde büyük payı olan bilim ve teknolojinin tarihi gelişimi de son derece hızlı oldu. Peki, bilim ve teknolojinin önderliğini üstlendiği uygarlık ve kültür alanındaki değişimin tarihsel başlangıcı hangi dönemlerde başlamıştır?

Dokuzuncu yüzyıldan on dördüncü yüzyıla kadar uzanan dünya tarihinde, dönemin en ileri uygarlığı olan “İslam Uygarlığı” döneminde vuku bulmuştur. Tüm yaşamlarını, dolayısı ile bilime dair tüm çalışmalarının temelini Kuran ayetlerine dayandıran Müslümanlar, kendilerine atfedildiği gibi bilimi reddetmeyip sahip çıkmışlardır. Akıla ve bilgiye dayanan uygarlıkları, dünyanın bugün sahip olduğu pek çok değere de kaynaklık etmiştir. 

Kuran'da, evrenin yaratılışı ve kainatın düzeni ile ilgili ayetlerin bildirilmesi, bilgi sahibi olmaya büyük önem verilmesi, doğada Allah'ın varlığının delillerinin görülmesi, evrendeki her nesne ve varlığın birbirine olan uyum ve bağlılığı; söz konusu dönemde bilimin ilerlemesine yol göstermiştir.

Teknik ilimler, tıp, astronomi, cebir ve kimya gibi birçok alanda önemli neticeler elde eden Müslüman bilim adamları, medeniyet ve kültür sahasında kısa zamanda kendilerini tüm dünyaya kanıtlamışlardır. Buluşlarıyla uygarlığın ilk adımlarının atılmasına vesile olan Müslümanlar, ilerlemenin yolunu açmışlardır. İslam tarihinde, bilim dallarını tek tek incelediğimizde, hepsinin kaynağının Kuran-ı Kerim olduğunu, maddi-manevi her şeyin Allah'ın yarattığı sistemin bir parçası olduğunu defalarca ispat ettiğini görmekteyiz.

Müslüman bilim adamları öncelikle, Batı’da Roma ve Doğu’da başta Çin olmak üzere, diğer devletlerde geliştirilen bilim ve teknolojiyi rehber almışlar ve önemli kaynakları tercüme etmişlerdir. Bu bilgi birikiminin içinden imanî ve teknik anlamda yanlış ve tutarsız olan noktaları çıkartarak, kendilerine fayda sağlayacak duruma getirmişlerdir. İlk adım niteliğindeki çalışmalarının ardından, elde ettikleri bilgileri değerlendirip yorumlayarak bilim ve teknolojiye katkıda bulunmaya başlamışlardır.

Emevi halifelerinden Muaviye, bir milyon civarında kitabı barındıran "Darü'l-Hikme"yi (İlim Kültür Yuvası) kurar.Halife el-Hakim de, 400 bin ciltlik bir kütüphane kurarak bilim adamlarını Kurtuba'da toplar. 8. Yüzyıl’ın sonlarına doğru Halife Harun-el-Raşid, Aristoteles'in tüm kitaplarını, Galen ve Hipokrat gibi büyük bilim adamlarının birçok eserini Arapçaya çevirtir. Halife el Memun, Bizans'a ve Hindistan'a elçiler göndererek çevirmeye değer kitap aratır ve Bizanslıları yendiği savaşta, savaş tazminatı olarak sadece Eski Yunan yazmalarını ister. Böylece İslam dünyası, önceki dönemlerde yapılan tüm bilimsel çalışmaları toparlayarak kaybolmasını önler; daha sonra bu çalışmalar, Arapçadan Batı dillerine çevrilir. Endülüs Devleti'nin kurulması ile Musevi, Hıristiyan ve İslam kültür geleneklerinin buluşması, İspanya'yı bilim ve kültür merkezi haline getirir.

Medeniyetler Şeması

Islam Dünyasına kadim medeniyetlerden ilimlerin intikal edişini gösteren şema

İslam Medeniyeti ve Dünyası farklı medeniyetlerden etkilenerek 8. Yüzyıldan 17. Yüzyıla kadar dünya tarihinde teknoloji ve bilimde bir zirve yaşamıştır. Burada ki şema medeniyetlerin birbirleriyle etkileşimini göstermektedir.

Islam Alimleri ve Teknoloji